Những sai lầm phổ biến khi lắp đặt và bảo trì van cổng mặt bích inox

 

 [tomtat]

Thông số kỹ thuật của van cổng mặt bích:

• Vật liệu: Inox 304
• Kích thước: DN50 - DN300
• Kết nối: Mặt bích
• Tiêu chuẩn mặt bích: JIS, BS, DIN, ANSI
• Bộ điều khiển: Tay quay vô lăng
• Xuất xứ: Trung Quốc

 [/tomtat]

[mota]

Trong hệ thống đường ống công nghiệp, van cổng mặt bích inox được xem là thiết bị không thể thiếu khi cần đóng hoặc mở hoàn toàn dòng chảy. Loại van này hoạt động nhờ cơ cấu nêm (gate) di chuyển vuông góc với hướng lưu chất, giúp tạo đường dẫn thẳng khi mở hoàn toàn – qua đó hạn chế tối đa tổn thất áp suất. Tuy nhiên, không ít hệ thống gặp tình trạng rò rỉ, kẹt van hoặc giảm tuổi thọ chỉ sau một thời gian ngắn sử dụng.

Phần lớn nguyên nhân không đến từ chất lượng sản phẩm mà xuất phát từ những sai lầm trong quá trình lắp đặt và bảo trì van cổng mặt bích inox. Từ việc chọn sai tiêu chuẩn mặt bích (JIS, BS, DIN, ANSI) cho đến thao tác siết bulông không đúng kỹ thuật hay bảo dưỡng không định kỳ – tất cả đều ảnh hưởng trực tiếp đến độ kín, độ bền và hiệu suất vận hành của van.

Bài viết này sẽ tổng hợp và phân tích chi tiết những lỗi phổ biến nhất khi lắp đặt – bảo trì van cổng mặt bích inox, kèm theo giải pháp khắc phục theo tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế, giúp kỹ sư và đơn vị thi công hạn chế rủi ro, đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định lâu dài.

1. Tổng quan kỹ thuật về van cổng mặt bích inox

Để hiểu rõ vì sao những lỗi lắp đặt lại gây ảnh hưởng nghiêm trọng, trước hết cần nắm vững cấu tạo và nguyên lý làm việc của van cổng mặt bích inox – nền tảng quan trọng trước khi đi sâu vào các nhóm sai lầm cụ thể.

1.1. Cấu tạo cơ bản

Một van cổng mặt bích inox tiêu chuẩn thường gồm các bộ phận chính:

• Thân van (Body): chế tạo bằng inox 304 hoặc inox 316, đảm bảo độ bền và khả năng chống ăn mòn cao trong môi trường nước, hơi, dầu, hóa chất nhẹ. Thân được thiết kế hai đầu mặt bích giúp kết nối chắc chắn với đường ống.
• Cửa van (Gate): dạng nêm phẳng hoặc nêm hai mặt côn, di chuyển lên xuống vuông góc với hướng dòng chảy để đóng hoặc mở hoàn toàn lưu lượng.
• Ghế van (Seat): là bề mặt làm kín tiếp xúc với cửa van, thường được tiện chính xác, mạ cứng hoặc phủ lớp chống mài mòn.
• Trục ty (Stem): truyền động từ tay quay đến cửa van, có dạng ren vuông hoặc ren thang. Phần ty được làm kín bằng packing để ngăn rò rỉ.
• Nắp van (Bonnet): ghép ren hoặc bulông với thân van, cho phép tháo rời khi bảo trì.
• Vòng đệm trục (Packing): làm kín tại vị trí trục ty, thường dùng vật liệu PTFE hoặc kim loại mềm chuyên dụng, đảm bảo độ kín và chịu nhiệt tốt.

Kết cấu này tạo nên hệ thống kín, bền, chịu áp suất cao (thường PN16 hoặc Class 150) và có thể vận hành ổn định trong dải nhiệt từ -10°C đến +425°C.

Van cổng mặt bích inox là gì?

1.2. Tiêu chuẩn mặt bích phổ biến

Một trong những yếu tố cốt lõi ảnh hưởng đến độ kín và an toàn là tiêu chuẩn của mặt bích inox. Trên thị trường Việt Nam hiện nay, van cổng mặt bích inox thường được chế tạo hoặc nhập khẩu theo các hệ tiêu chuẩn sau:

• Mặt bích JIS (Nhật Bản): phổ biến trong hệ thống nước, áp suất trung bình (JIS 5K, 10K, 16K).
• Mặt bích BS (Anh): tiêu chuẩn BS4504, tương ứng PN10 – PN16, thông dụng tại Việt Nam.
• Mặt bích DIN (Đức): độ chính xác cao, sử dụng nhiều trong các nhà máy châu Âu.
• Mặt bích ANSI (Mỹ): dùng cho hệ thống áp suất cao, đặc biệt trong dầu khí và hóa chất.

Việc lựa chọn đúng tiêu chuẩn bích phải đồng bộ giữa van, ống, bulông và gioăng làm kín. Nếu trộn lẫn JIS với BS hoặc ANSI, chỉ cần sai lệch vài milimet ở vòng lỗ bulông (PCD) cũng đủ khiến bề mặt không khít, dẫn đến rò rỉ hoặc nứt mép bích sau thời gian vận hành.

1.3. Vật liệu chế tạo và khả năng làm việc

• Inox 304: phù hợp cho nước sạch, khí nén, môi trường trung tính.
• Inox 316: bổ sung molypden (Mo), tăng cường khả năng chống ăn mòn clorua – thích hợp cho môi trường biển, hóa chất nhẹ, hơi nước nóng.

Các chi tiết làm kín như gioăng và packing thường là PTFE (Teflon) – chịu nhiệt đến 180°C, trơ hóa học, hệ số ma sát thấp giúp giảm mô-men xoắn vận hành. Với hệ nhiệt độ cao hơn, có thể dùng gioăng kim loại mềm hoặc vật liệu composite chịu nhiệt.

1.4. Ứng dụng điển hình

• Hệ thống cấp nước và xử lý nước thải.
• Đường ống hơi, khí nén, dầu và dung môi.
• Nhà máy thực phẩm, hóa chất, giấy, dệt nhuộm, năng lượng.
• Hệ thống đường ống DN lớn (DN50–DN600), nơi yêu cầu tổn thất áp thấp.

Nhờ thiết kế mặt bích, van dễ tháo lắp, bảo trì và thay thế – điều kiện thuận lợi nhưng cũng là nơi nhiều lỗi kỹ thuật phát sinh nhất nếu thao tác không đúng.

=> Van cổng mặt bích inox là thiết bị đóng ngắt hoàn toàn dòng chảy, hoạt động hiệu quả khi lắp đúng tiêu chuẩn mặt bích và bảo trì định kỳ. Tuy nhiên, do có nhiều điểm ghép bulông, gioăng và cơ cấu nêm, loại van này dễ gặp sự cố nếu lắp sai quy trình hoặc chọn sai vật liệu.

2. Sai lầm về tiêu chuẩn và khả năng tương thích

Các lỗi thuộc nhóm này thường xuất phát ngay từ giai đoạn thiết kế hoặc chọn thiết bị, khi kỹ sư không đồng bộ tiêu chuẩn giữa van – mặt bích – bulông – gioăng. Hệ quả là van cổng mặt bích inox dù mới lắp cũng có thể rò rỉ, nhanh xuống cấp hoặc không đạt áp thử nghiệm.

2.1. Lắp sai tiêu chuẩn mặt bích

Một trong những lỗi phổ biến nhất là trộn lẫn tiêu chuẩn JIS, BS, DIN và ANSI trong cùng hệ thống.
Ví dụ: van theo JIS 10K nhưng đường ống theo BS PN16 – hai tiêu chuẩn này có đường kính vòng lỗ bulông (PCD) và kích thước lỗ khác nhau, lệch từ 1 → 3 mm. Khi siết, bulông sẽ bị lệch tâm, gây:

• Méo mặt bích,
• Nứt mép hoặc xước bề mặt làm kín,
• Rò rỉ tại vị trí gioăng chỉ sau vài lần vận hành.

Cách khắc phục:

• Kiểm tra rõ ký hiệu tiêu chuẩn khắc trên thân van và mặt bích trước khi lắp.
• Đồng bộ hệ thống theo một tiêu chuẩn thống nhất: JIS (nhật), BS (Anh), DIN (Đức) hoặc ANSI (Mỹ).
• Nếu hệ thống có nhiều tiêu chuẩn, phải dùng mặt bích chuyển tiêu chuẩn (adapter flange) để nối ghép an toàn.

2.2. Chọn sai cấp áp hoặc PN–CLASS

Nhiều người thường chỉ quan tâm đến kích thước DN mà bỏ qua cấp áp của van.

• Van PN10 hoặc PN16 chỉ phù hợp cho áp ≤ 1.6 MPa (tương đương 16 bar).
• Nếu dùng cho đường ống hơi hoặc chất lỏng áp cao mà không tính đến giới hạn này, mặt bích sẽ chịu ứng suất vượt mức cho phép, dễ phồng, nứt, hoặc biến dạng tại mép ghép.

Giải pháp:

• Dựa vào áp suất làm việc thực tế + hệ số an toàn 1.5–2 lần để chọn cấp áp tương ứng (PN16, PN25 hoặc Class 150–300).
• Khi cần thay van, phải đối chiếu PN và CLASS giữa van và đường ống inox công nghiệp, tránh lắp “thừa” hoặc “thiếu áp”.

2.3. Dùng sai loại gioăng và vật liệu làm kín

Gioăng là yếu tố quyết định độ kín tại vị trí ghép mặt bích. Sai vật liệu hoặc đặt sai vị trí đều có thể làm van rò rỉ.

Các lỗi thường gặp:

• Dùng gioăng cao su cho hệ nhiệt cao → cháy hoặc biến dạng sau thời gian ngắn.
• Dùng gioăng PTFE (Teflon) trong môi trường áp thấp → dễ trượt, không đủ đàn hồi.
• Cắt gioăng không đúng kích thước, phần mép thò vào lòng ống → cản trở dòng chảy, tạo điểm tụ cặn.

Khuyến nghị kỹ thuật:

• Chọn vật liệu gioăng theo nhiệt độ, áp suất, và loại lưu chất.
  • PTFE (–20 → +180 °C): nước, dầu, hóa chất nhẹ.
  • Graphite (–30 → +450 °C): hơi nước, khí nóng.
  • Kim loại mềm (inox + graphite): áp cao, nhiệt cao.
• Đặt gioăng đúng tâm bích, không được thò ra lòng ống hoặc gấp mép.
• Siết bulông đều tay, theo thứ tự chéo (phần này sẽ nói kỹ ở mục 4).

Những lỗi khi chọn nhầm tiêu chuẩn van cổng mặt bích inox

3. Sai lầm trong quá trình chuẩn bị và căn chỉnh

Trước khi siết bulông hay vận hành, khâu chuẩn bị đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Thực tế, 70 % sự cố rò rỉ hoặc kẹt van cổng mặt bích inox đều bắt nguồn từ bước căn chỉnh sai hoặc bỏ qua bước kiểm tra sơ bộ này.

3.1. Không làm sạch đường ống và bề mặt ghép

Trong nhiều công trình, sau khi hàn hoặc gia công đường ống, người thi công thường không làm sạch xỉ hàn, cặn dầu mỡ, hoặc mảnh vụn kim loại trước khi lắp van. Các hạt cứng nhỏ này sẽ:

• bám vào bề mặt ghế van, làm xước khi đóng mở,
• cản trở hành trình cửa van, gây kẹt,
• giảm tuổi thọ vòng đệm làm kín.

Cách phòng tránh:

• Thổi sạch bằng khí nén hoặc rửa đường ống bằng nước trước khi lắp.
• Dùng giẻ mềm vệ sinh mặt bích, không để dính cát hoặc dầu.

3.2. Không kiểm tra độ phẳng và đồng tâm mặt bích

Khi hai mặt bích không song song hoặc không đồng trục, lực siết sẽ phân bố không đều.

Hệ quả:

• Gioăng bị ép lệch → xì cục bộ.
• Mặt bích cong nhẹ → phá hỏng vòng làm kín.
• Nêm van bị căng lệch trục ty → vận hành nặng, mòn ren.

Giải pháp:

• Dùng thước thẳng + căn lá để đo độ phẳng (≤ 0.2 mm/mặt).
• Kiểm tra đồng tâm bằng thước cặp hoặc compa đo PCD.
• Nếu bích bị cong sau khi hàn, cần gia nhiệt hiệu chỉnh hoặc mài phẳng lại.

3.3. Đặt sai hướng lắp van

Một lỗi ít được chú ý là lắp van cổng mặt bích inox không đúng chiều hoặc hướng trục ty.

Theo khuyến nghị kỹ thuật:

• Trục ty nên thẳng đứng hướng lên trên đối với van DN ≥ 100 mm → giúp trọng lực hỗ trợ đóng/mở nhẹ hơn, giảm mòn ren.
• Nếu lắp ngang hoặc nghiêng, cặn trong dòng chảy sẽ tích tụ quanh nêm, gây kẹt hoặc không kín hoàn toàn.
• Với môi trường có rung lắc (bơm, quạt gió), nên bố trí thêm gối đỡ chống xoắn ống ở hai bên mặt bích van.

Tóm lại:
Một van tốt chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi toàn bộ hệ lắp ghép đạt độ đồng tâm, độ phẳng và hướng lắp chuẩn. Nếu bỏ qua khâu này, mọi thao tác siết sau đó đều vô nghĩa vì lực không được phân bố đúng.

=> Ba nhóm sai lầm trên là “căn bệnh kinh niên” của nhiều hệ thống ống inox công nghiệp. Từ việc chọn sai tiêu chuẩn bích, dùng sai vật liệu làm kín, đến căn chỉnh thiếu chính xác – tất cả đều có thể dẫn đến rò rỉ, hư gioăng hoặc biến dạng thân van ngay từ những lần vận hành đầu tiên.

4. Sai lầm trong quá trình siết bulông và lắp gioăng

Đây là nhóm lỗi phổ biến nhất trong quá trình lắp đặt van cổng mặt bích inox. Mặc dù nghe có vẻ đơn giản, nhưng chỉ cần sai vài thao tác trong khâu siết bulông hay đặt gioăng cũng đủ khiến toàn bộ hệ thống mất kín, rò rỉ hoặc biến dạng mặt bích sau thời gian ngắn.

4.1. Siết không theo thứ tự chéo (cross pattern)

Nhiều thợ lắp đặt thường siết tuần tự theo vòng tròn quanh mặt bích, dẫn đến lực phân bố không đều: chỗ thì ép mạnh, chỗ lại hở. Kết quả là gioăng bị nén lệch, tạo khe hở vi mô cho lưu chất rò rỉ khi có áp.

Giải pháp:

• Luôn siết theo thứ tự chéo đối xứng (cross tightening pattern):
  • Bắt đầu từ bulông số 1 → siết nhẹ.
  • Chuyển sang bulông đối diện (180°).
  • Tiếp tục siết các cặp chéo nhau cho đến hết vòng.
• Sau vòng đầu tiên, siết lại thêm 2 – 3 lượt theo trình tự tương tự, mỗi lượt tăng 1/3 mô-men siết yêu cầu.
• Kết thúc, kiểm tra khe hở giữa hai mặt bích phải đồng đều quanh chu vi (≤ 0.2 mm).

4.2. Mô-men siết sai giá trị quy định

Nếu siết quá lỏng, gioăng không đủ nén sẽ rò rỉ; ngược lại, siết quá chặt lại bóp méo bề mặt bích, làm hỏng cả vòng đệm. Đặc biệt với vật liệu inox, biến dạng bề mặt khó phục hồi, gây rò rỉ vĩnh viễn dù thay gioăng mới.

Khuyến nghị kỹ thuật:

• Với bulông M16–M20 (thường dùng cho DN50–DN100), mô-men siết khuyến nghị 70–100 N·m.
• Với M24–M30 (DN150–DN300), mô-men siết từ 150–220 N·m.
• Dùng cờ-lê lực (Torque Wrench) thay vì siết cảm tính.
• Sau 24h vận hành đầu tiên, nên kiểm tra và siết lại các bulông theo đúng trình tự.

Những lỗi trong quá trình siết bulông và lắp gioăng

4.3. Lắp bulông sai loại hoặc chiều dài không phù hợp

Nhiều trường hợp bulông bị “chìm” hoặc “lòi” quá mức khỏi đai ốc do chọn sai chiều dài. Điều này khiến lực ép không đủ hoặc gây cấn vào phụ kiện xung quanh.

Giải pháp:

• Bulông phải nhô ra khỏi đai ốc ít nhất 1–2 bước ren.
• Dùng vòng đệm phẳng + vòng đệm vênh để phân bố đều lực.
• Ưu tiên bulông cấp bền 8.8 hoặc 10.9, vật liệu thép không gỉ 304/316.
• Trước khi lắp, nên bôi lớp mỡ chịu nhiệt hoặc keo chống kẹt (anti-seize) vào ren để dễ tháo khi bảo trì.

4.4. Đặt gioăng sai cách hoặc chọn sai kích thước

Sai lầm này thường xảy ra khi dùng gioăng không đúng chuẩn mặt bích hoặc cắt thủ công thiếu chính xác. Các lỗi điển hình:

• Gioăng bị thò vào lòng ống → cản trở dòng chảy, tạo xoáy, tăng áp cục bộ.
• Gioăng nhỏ hơn đường kính trong bích → không đủ vùng ép, xì mép.
• Dùng gioăng lệch tâm → biến dạng không đồng đều.

Khuyến nghị:

• Luôn chọn gioăng theo đúng tiêu chuẩn bích (JIS/BS/DIN/ANSI).
• Khi đặt, đảm bảo gioăng nằm chính giữa vòng bích, không trượt lệch khi siết.
• Với môi trường nhiệt cao, nên dùng gioăng PTFE hoặc kim loại mềm có lớp graphite, đảm bảo độ kín lâu dài.

4.5. Không kiểm tra lại độ kín sau khi siết

Một lỗi nhỏ nhưng cực kỳ quan trọng là bỏ qua khâu kiểm thử kín (Leak Test) sau lắp. Khi hệ thống có áp, các điểm nối mới bộc lộ rò rỉ mà mắt thường khó phát hiện.

Cách kiểm:

• Bơm áp suất thử = 1.5 lần áp suất làm việc.
• Dùng dung dịch xà phòng hoặc cảm biến khí để phát hiện bọt khí.
• Nếu phát hiện rò, giảm áp → tháo siết lại bulông tại vị trí nghi ngờ.

=> Một van chất lượng tốt chỉ thực sự “kín tuyệt đối” khi người lắp nắm đúng kỹ thuật siết bulông, chọn đúng loại gioăng, và kiểm tra lại áp sau lắp. Sai chỉ một bước, toàn bộ hệ thống có thể phải tháo lại từ đầu.

5. Sai lầm trong quá trình hàn và lắp nóng

Khi hệ thống đường ống được hàn trực tiếp với bích, công đoạn hàn – lắp nóng là nơi dễ phát sinh lỗi kỹ thuật gây biến dạng, nứt hoặc làm giảm tuổi thọ vật liệu inox.

5.1. Hàn quá nóng làm biến dạng mặt bích

Nhiều đơn vị thi công sử dụng nhiệt cao hoặc hàn liên tục quanh chu vi, khiến vùng nhiệt ảnh hưởng (HAZ) trên inox bị giãn nở không đều. Kết quả là:

• Mặt bích cong hoặc vênh nhẹ, làm sai độ phẳng.
• Ứng suất dư cao → nứt mép khi siết bulông.
• Mất tính thụ động của inox tại vùng hàn → nguy cơ ăn mòn cục bộ khi gặp hóa chất.

Khuyến nghị:

• Hàn theo phương pháp TIG (GTAW) với dòng thấp, tốc độ ổn định.
• Hàn đối xứng ¼ vòng mỗi lần để phân tán nhiệt.
• Sau khi hàn, làm nguội tự nhiên, tuyệt đối không dội nước làm lạnh nhanh.
• Kiểm tra lại độ phẳng bích trước khi lắp van.

5.2. Không để nguội hoàn toàn trước khi lắp van

Một sai lầm rất hay gặp: vừa hàn xong đã lắp van ngay khi bích còn nóng.
Nhiệt dư trong kim loại làm thay đổi kích thước lỗ bulông, gây lệch trục và căng ứng suất khi nguội. Kết quả là:

• Khi hệ thống nguội, mặt bích “co rút” → siết lệch, rò rỉ.
• Thân van bị kéo cong nhẹ → cứng trục ty, nặng tay quay.

Giải pháp:

• Sau khi hàn, chờ nhiệt độ bích < 40°C mới bắt đầu lắp van.
• Dùng thước đo độ phẳng để kiểm tra lại bề mặt ghép.
• Nếu cần làm nguội nhanh, có thể dùng quạt gió hoặc khăn ẩm, không dùng nước lạnh trực tiếp.

5.3. Không sử dụng đệm cách nhiệt hoặc bảo vệ khi hàn gần van

Trong nhiều trường hợp lắp đặt liên tục, van cổng mặt bích inox đã được gắn sẵn nhưng người thi công vẫn hàn các đoạn ống liền kề. Nhiệt truyền qua nhanh khiến:

• Packing PTFE bị cháy, trục ty khô cứng.
• Gioăng trong biến dạng hoặc chảy.
• Bề mặt ghế van biến màu, giảm độ nhẵn → rò rỉ nội bộ khi đóng.

Giải pháp:

• Luôn tháo van ra khỏi hệ khi hàn đoạn ống gần.
• Nếu bắt buộc phải giữ van, dùng vải amiăng hoặc tấm cách nhiệt mềm quấn quanh thân van để hạn chế nhiệt truyền.

=> Nhóm lỗi “hàn và lắp nóng” tuy ít được nhắc đến nhưng lại là nguyên nhân âm thầm gây hư hại không thể phục hồi. Inox, dù có độ bền cao, vẫn rất nhạy cảm với nhiệt độ cực điểm và ứng suất không đồng đều. Chỉ cần một thao tác hàn sai cũng đủ làm giảm tuổi thọ van hàng chục phần trăm.

Sai lầm trong quá trình hàn và lắp nóng

6. Sai lầm trong quá trình kiểm thử và vận hành ban đầu

Sau khi lắp đặt hoàn tất, khâu kiểm thử và chạy thử lần đầu có vai trò cực kỳ quan trọng để đánh giá độ kín, độ ổn định của van cổng mặt bích inox. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều đơn vị bỏ qua hoặc làm không đúng quy trình, dẫn đến sự cố ngay từ giai đoạn nghiệm thu.

6.1. Bỏ qua bước kiểm thử áp lực (Hydrostatic Test)

Đây là lỗi phổ biến nhất. Nhiều hệ thống chỉ thử rò bằng nước chảy hoặc khí nén ở áp thấp mà không thực hiện thử áp tiêu chuẩn 1.5 lần áp suất làm việc. Kết quả:

• Không phát hiện được các vết rò nhỏ tại gioăng hoặc ren bulông.
• Khi hệ thống vận hành ở áp cao, vị trí đó bung hoặc xì mạnh.

Khuyến nghị kỹ thuật:

• Thử áp thân van (body test) ở 1.5 × PN và thử kín (seat test) ở 1.1 × PN.
• Duy trì áp trong 5 phút, không có rò rỉ hoặc sụt áp mới đạt yêu cầu.
• Ghi lại thông số thử để làm biên bản nghiệm thu.

6.2. Không kiểm tra hướng đóng mở và hành trình cửa van

Một số trường hợp đấu ngược chiều hoặc không kiểm tra hành trình cửa van trước khi cấp áp, khiến cửa nêm bị kẹt hoặc va vào bề mặt ghế.

• Nếu đóng ngược chiều, ty ren bị đảo hướng → hỏng ren.
• Nếu hành trình chưa hết mà đã cấp áp, áp lực đột ngột làm con nêm kẹt cứng trong rãnh ghế.

Cách phòng tránh:

• Khi chưa có áp, xoay tay quay hết hành trình mở và đóng để kiểm tra độ trơn tru.
• Đảm bảo mũi tên chỉ chiều dòng chảy (Flow direction) trên thân van trùng hướng thực tế.
• Với van cổng điều khiển bằng motor hoặc khí nén, phải cài đặt hành trình giới hạn (limit switch) chính xác trước khi chạy thử.

6.3. Không xả khí hoặc cặn trong hệ thống trước khi vận hành

Nếu không xả khí, áp suất cục bộ sẽ tạo “búa nước” (water hammer) khi mở van, đặc biệt với DN lớn.
Hiện tượng này gây:

• Sốc áp → nứt mép bích, bung gioăng.
• Cong trục ty hoặc vỡ nêm.

Khuyến nghị:

• Trước khi mở van, xả khí ở điểm cao nhất của tuyến ống.
• Mở van từ từ, không vặn gấp.
• Lắp van một chiều hoặc bộ giảm chấn thủy lực ở những tuyến có nguy cơ sốc áp.

Sai lầm trong quá trình kiểm thử và vận hành van cổng mặt bích inox

6.4. Không gắn thiết bị đo áp tại điểm kiểm thử

Nhiều đơn vị chỉ dựa vào đồng hồ chính ở đầu tuyến, không lắp đồng hồ phụ tại điểm gần van. Việc này khiến khó phát hiện khu vực rò hoặc đo sai áp thực tế.

Giải pháp:

• Lắp đồng hồ áp (Pressure Gauge) ngay sau van.
• Với hệ có nhiều van liên tiếp, lắp đồng hồ tại từng khu vực thử áp riêng.

=> Một hệ thống dù lắp đặt đúng đến đâu, nếu bỏ qua giai đoạn kiểm thử kỹ lưỡng, vẫn tiềm ẩn nguy cơ hư hỏng. Kiểm thử – xả khí – hiệu chỉnh hành trình là những bước bắt buộc để đảm bảo van hoạt động an toàn ngay từ lần đầu vận hành.

7. Sai lầm trong quá trình bảo trì và vận hành định kỳ

Sau khi đưa vào hoạt động, van cổng mặt bích inox cần được kiểm tra và bảo trì định kỳ để duy trì độ kín và tuổi thọ cơ khí. Tuy nhiên, ở nhiều nhà máy, công tác bảo trì thường bị xem nhẹ – chỉ xử lý khi sự cố xảy ra. Điều này khiến van nhanh xuống cấp, thậm chí hỏng nặng phải thay toàn bộ.

7.1. Không bảo dưỡng bộ phận làm kín trục (Packing)

Packing (vòng đệm làm kín trục ty) thường chịu tác động ma sát liên tục trong mỗi lần đóng mở van. Nếu không được kiểm tra định kỳ, vật liệu PTFE có thể bị khô hoặc nén lệch, gây rò rỉ tại cổ trục.

Dấu hiệu nhận biết:

• Xuất hiện hơi ẩm hoặc vệt nước quanh khu vực ty van.
• Khi xoay tay quay thấy nặng, giật.

Cách khắc phục:

• Siết nhẹ đai ốc ép packing (gland nut) thêm 1/8 vòng để tăng độ kín.
• Nếu đã nứt hoặc chai, thay toàn bộ bộ packing mới.
• Dùng loại PTFE bện chì hoặc graphite để chịu nhiệt cao.

7.2. Không kiểm tra bề mặt ghế và nêm van

Sau một thời gian vận hành, bề mặt ghế và nêm dễ bị xước, rỗ hoặc mòn do cặn rắn trong lưu chất. Khi đó van sẽ không kín tuyệt đối dù đã đóng hết.

Khuyến nghị:

• Kiểm tra định kỳ mỗi 6–12 tháng tùy môi trường làm việc.
• Dùng giấy nhám mịn hoặc đá mài để xử lý bề mặt xước nhẹ.
• Nếu hư hỏng sâu, cần tiện lại ghế hoặc thay thế.

7.3. Vận hành van như van điều tiết

Đây là lỗi cực kỳ nghiêm trọng. Van cổng được thiết kế cho mục đích đóng hoặc mở hoàn toàn, không dùng để điều tiết lưu lượng.
Khi bị giữ ở trạng thái mở nửa chừng, mép nêm chịu áp không đều, dễ:

• Mài mòn mép nêm,
• Kẹt van khi áp thay đổi,
• Biến dạng trục ty.

Giải pháp:

• Chỉ dùng van cổng để đóng/mở hoàn toàn.
• Nếu cần điều tiết lưu lượng, nên dùng van cầu (globe valve) hoặc van bi V-port chuyên dụng.

7.4. Không vận hành định kỳ van trong hệ thống ít sử dụng

Với các tuyến ống chỉ hoạt động thời vụ (ví dụ: đường xả, đường dự phòng), van cổng mặt bích inox có thể kẹt cứng sau thời gian dài không xoay.

• Cặn hoặc rỉ trong nước tích tụ quanh ghế van,
• Lớp PTFE khô dính vào nêm.

Khuyến nghị:

• Vận hành thử (đóng/mở hết hành trình) ít nhất 1 lần/tháng để tránh kẹt.
• Trước khi thao tác, bôi trơn nhẹ ren trục bằng mỡ chịu nhiệt.

7.5. Không thay gioăng khi tháo lắp lại van

Một lỗi tưởng nhỏ nhưng rất nhiều kỹ sư gặp: tái sử dụng gioăng cũ sau khi tháo van ra bảo trì.
Gioăng đã từng nén sẽ mất đàn hồi, không thể tái tạo độ kín ban đầu.
→ Hệ quả: rò rỉ tái diễn ngay sau vài ngày vận hành.

Giải pháp:

• Mỗi lần tháo, phải thay gioăng mới cùng tiêu chuẩn (JIS, BS, DIN, ANSI).
• Lau sạch bề mặt bích, không để dính dầu hoặc keo cũ.

7.6. Không kiểm tra độ ăn mòn hoặc rỉ sét ngoài thân

Dù thân van inox có khả năng chống ăn mòn, nhưng các bộ phận bulông, đai ốc hoặc mặt tiếp xúc với nước mưa, hơi hóa chất vẫn có thể bị oxy hóa nhẹ.

Giải pháp:

• Thường xuyên lau sạch bụi, dầu mỡ quanh vùng bulông.
• Nếu lắp ngoài trời, nên sơn phủ lớp chống gỉ hoặc dùng nắp che bảo vệ.

=> Sai lầm trong bảo trì thường xuất phát từ thói quen chủ quan – không kiểm tra định kỳ, không vận hành thử hoặc dùng sai mục đích. Để van cổng mặt bích inox hoạt động bền bỉ, cần có lịch bảo trì rõ ràng, quy trình kiểm tra định kỳ và thay thế đúng vật tư tiêu chuẩn.

8. Các sự cố thường gặp và cách khắc phục

Các lỗi lắp đặt và bảo trì của van cổng mặt bích inox thường không xuất hiện ngay lập tức mà bộc lộ sau một thời gian vận hành. Dưới đây là ba tình huống thực tế điển hình tại các nhà máy, giúp kỹ sư dễ nhận diện và xử lý khi gặp sự cố tương tự.

8.1. Trường hợp 1 – Rò rỉ tại vị trí mặt bích sau vài ngày vận hành

Hiện tượng:
Sau khi hệ thống chạy 2–3 ngày, xuất hiện vệt nước hoặc hơi nước tại khe nối giữa hai mặt bích. Kiểm tra cho thấy bulông vẫn chặt, gioăng không rách.

Nguyên nhân:

• Mặt bích bị cong nhẹ do siết không đều hoặc nhiệt khi hàn trước đó.
• Gioăng bị ép lệch hoặc nén chưa đủ lực.
• Chưa thực hiện siết lại sau 24h vận hành đầu tiên.

Cách khắc phục:

1. Ngừng cấp áp, xả toàn bộ áp suất trong đường ống.
2. Nới bulông ra, kiểm tra độ phẳng và đồng tâm mặt bích.
3. Thay gioăng mới, siết chéo theo mô-men đúng chuẩn.
4. Sau 24h, chạy thử lại và kiểm tra rò rỉ bằng dung dịch xà phòng.

8.2. Trường hợp 2 – Van bị kẹt cứng, không thể đóng hoặc mở

Hiện tượng:
Tay quay quay nặng, van không di chuyển hoặc chỉ mở được một phần.

Nguyên nhân:

• Cặn bẩn tích tụ quanh nêm và ghế van do không xả rửa trước lắp.
• Ty ren bị mòn hoặc khô dầu.
• Packing bị nén quá chặt làm tăng ma sát.

Cách khắc phục:

1. Tháo phần nắp van (bonnet), vệ sinh nêm và ghế van.
2. Bôi mỡ chịu nhiệt lên ren trục.
3. Điều chỉnh packing – siết nhẹ lại cho cân đối.
4. Nếu van vẫn kẹt, cần tháo ra toàn bộ để kiểm tra trục và vòng dẫn hướng.

Phòng tránh:
Trước khi lắp, rửa sạch đường ống và bên trong van.
Vận hành thử van khô (không áp) ít nhất 2 hành trình.

8.3. Trường hợp 3 – Van rò nhẹ tại cổ trục sau vài tháng sử dụng

Hiện tượng:
Khi hệ thống đang chạy, thấy hơi nước hoặc giọt nước nhỏ rò tại vị trí tiếp giáp giữa ty van và nắp van.

Nguyên nhân:

• Packing PTFE lão hóa do nhiệt cao hoặc thiếu bôi trơn.
• Gland nut lỏng dần sau nhiều chu kỳ đóng mở.

Cách khắc phục:

• Siết nhẹ lại đai ốc ép packing (1/8 vòng).
• Nếu vẫn rò, thay toàn bộ vòng packing mới cùng vật liệu.
• Với môi trường nhiệt > 180°C, chuyển sang packing graphite bện.

=> Các sự cố thường gặp nhất – rò tại bích, kẹt nêm, xì cổ trục – đều bắt nguồn từ lỗi thao tác và bảo trì không chuẩn. Khi có quy trình kiểm tra định kỳ rõ ràng, những sự cố này hoàn toàn có thể được phòng tránh từ sớm.

9. Hướng dẫn tiêu chuẩn hóa lắp đặt theo JIS – BS – DIN – ANSI

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến van cổng mặt bích inox dễ gặp sự cố chính là thiếu thống nhất tiêu chuẩn mặt bích trong hệ thống. Dưới đây là bảng đối chiếu nhanh và hướng dẫn giúp kỹ sư xác định đúng tiêu chuẩn trước khi thi công.

9.1. Đối chiếu tiêu chuẩn mặt bích phổ biến tại Việt Nam

Tiêu chuẩn	Ký hiệu cấp áp	Áp suất làm việc (bar)	Đường kính vòng bulông (PCD) DN100 (mm)	Ứng dụng điển hình
JIS B2220 (Nhật)	10K	~10–16 bar	155	Hệ thống nước, hơi áp trung bình
BS 4504 (Anh)	PN16	16 bar	180	Hệ thống dân dụng, công nghiệp nhẹ
DIN 2501 (Đức)	PN16	16 bar	180	Nhà máy châu Âu, thiết bị nhập EU
ANSI B16.5 (Mỹ)	Class 150	~19–20 bar	190	Dầu khí, hóa chất, áp cao

Lưu ý: Các tiêu chuẩn trên không tương thích lỗ bulông và vòng PCD với nhau, tuyệt đối không được trộn lẫn.
Sai lệch chỉ vài milimet cũng khiến gioăng không nén đều và gây rò rỉ trong quá trình vận hành.

9.2. Nguyên tắc lựa chọn tiêu chuẩn và cấp áp

• Nếu hệ thống dùng toàn thiết bị Nhật, chọn đồng bộ JIS 10K hoặc 16K.
• Nếu kết nối với thiết bị châu Âu, ưu tiên BS hoặc DIN PN16.
• Với môi trường áp cao, nên chọn ANSI Class 150 hoặc 300, tương ứng PN20–PN40.
• Khi thay thế van cũ, đo PCD và số lượng lỗ bulông của mặt bích hiện hữu để chọn đúng chủng loại.

Hướng dẫn tiêu chuẩn hoá lắp đặt van cổng mặt bích inox

9.3. Cách đọc ký hiệu trên thân van và mặt bích

Trên thân van hoặc bản bích thường có khắc các ký hiệu tiêu chuẩn:

• JIS 10K – DN100 – SUS304:
  → Van inox 304, tiêu chuẩn Nhật, cấp áp 10 bar, đường kính danh nghĩa 100 mm.
• ANSI 150 – DN80 – 316:
  → Van inox 316, chuẩn Mỹ, Class 150.

Khi đọc đúng ký hiệu này, kỹ sư có thể xác định được:

1. Cấp áp tương ứng để chọn gioăng.
2. Khoảng cách lỗ bulông và đường kính ngoài bích khi thay thế.
3. Môi trường phù hợp (nước, hơi, dầu, hóa chất).

9.4. Một số khuyến nghị khi lắp đặt theo tiêu chuẩn quốc tế

• Luôn kiểm tra độ phẳng của bích trước khi siết (≤ 0.2 mm).
• Dùng gioăng theo đúng tiêu chuẩn bích (JIS dùng gioăng phẳng, ANSI có thể dùng vòng kim loại).
• Với van DN > 150 mm, nên lắp thêm thanh chống xoắn (support bracket) hai bên để tránh rung.
• Khi cần nối hai hệ khác tiêu chuẩn, chỉ dùng mặt bích chuyển (Adaptor Flange) thay vì khoan lại.

=> Việc tiêu chuẩn hóa theo đúng hệ bích JIS – BS – DIN – ANSI không chỉ đảm bảo độ kín và an toàn vận hành, mà còn giúp việc thay thế, bảo trì và đặt hàng phụ kiện trở nên nhanh chóng, tránh sai kích thước, tiết kiệm chi phí về lâu dài.

10. FAQ – Những câu hỏi thường gặp về lắp đặt và bảo trì van cổng mặt bích inox

Việc hiểu rõ các vấn đề thường gặp giúp kỹ sư và người vận hành phòng tránh được lỗi ngay từ đầu, đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định, an toàn và bền bỉ.

10.1. Van cổng mặt bích inox có thể lắp theo phương ngang được không?

Hoàn toàn có thể, nhưng không khuyến khích đối với các van DN lớn hoặc hệ thống có nhiều cặn.

• Khi lắp ngang, cặn và tạp chất dễ tích tụ ở vùng ghế van, làm giảm độ kín hoặc gây kẹt.
• Trục ty chịu tải không đều, nhanh mòn ren.

Khuyến nghị: lắp theo hướng trục ty thẳng đứng hướng lên trên để đảm bảo vận hành nhẹ, tuổi thọ cao.

10.2. Nên dùng loại gioăng nào cho hệ thống nhiệt cao hoặc có hóa chất?

• PTFE (Teflon): chịu nhiệt đến +180°C, trơ với hầu hết hóa chất nhẹ → phù hợp nước, khí, dầu trung tính.
• Graphite bện: chịu nhiệt đến +450°C, dùng cho hơi nóng, khí nén nhiệt cao.
• Gioăng kim loại mềm (inox + graphite): phù hợp áp cao, môi trường khắc nghiệt (hóa chất, dầu khí).

Lưu ý: tuyệt đối không dùng gioăng cao su ở nhiệt >100°C, dễ chảy và rách.

10.3. Khi nào cần thay packing trục ty?

Packing nên được kiểm tra mỗi 6 tháng.

• Nếu thấy:

• Có hơi ẩm hoặc giọt nước quanh cổ trục.
• Tay quay nặng hoặc kẹt.

→ Cần thay ngay để tránh mài mòn ty van và rò rỉ lâu dài.
Luôn chọn đúng kích thước và vật liệu (PTFE hoặc graphite) theo thông số van.

10.4. Vì sao siết đủ lực nhưng vẫn rò tại mép bích?

• Có thể bích bị vênh hoặc bulông siết không chéo đúng cách.
• Gioăng có thể bị ép lệch hoặc chưa đồng tâm.

Giải pháp: nới bulông, kiểm tra độ phẳng, thay gioăng mới và siết lại theo trình tự chéo chuẩn kỹ thuật.

10.5. Van cổng có dùng để điều tiết lưu lượng được không?

Không. Van cổng chỉ nên đóng hoặc mở hoàn toàn.
Khi điều tiết, lưu chất đi qua khe hở nhỏ tạo áp lực không đều, gây mài mòn mép nêm và làm biến dạng ghế van. Nếu cần điều tiết, nên thay bằng van cầu hoặc van bi V-port chuyên dụng.

10.6. Có nên thử áp van bằng khí nén không?

Có thể, nhưng phải tuân thủ an toàn nghiêm ngặt.
Thử bằng khí nén dễ gây nguy hiểm do năng lượng nén lớn. Ưu tiên thử bằng nước (Hydrostatic Test).
Nếu bắt buộc thử khí, chỉ dùng áp suất ≤1.1×PN và có lồng bảo vệ.

10.7. Bao lâu cần kiểm tra lại bulông và độ kín mặt bích?

• Sau khi lắp 24 giờ: kiểm tra lại mô-men siết.
• Sau 1 tuần và định kỳ mỗi 3 tháng: kiểm tra rò và siết bù nếu cần.
• Hệ thống rung hoặc nhiệt dao động lớn nên kiểm tra hàng tháng.

10.8. Khi thay van mới, có thể giữ lại mặt bích cũ không?

Chỉ khi mặt bích cũ cùng tiêu chuẩn (JIS/BS/DIN/ANSI) và còn phẳng, không mẻ, không rỗ.
Nếu đã mòn hoặc lệch lỗ bulông, nên thay mới để đảm bảo độ kín.

10.9. Tại sao nên lắp thêm đồng hồ áp hoặc van xả khí gần van cổng?

Để kiểm soát áp suất tức thời khi thử kín hoặc vận hành. Khi có van xả khí, hệ thống tránh được hiện tượng “búa nước”, đảm bảo an toàn cho nêm và trục van.

10.10. Van cổng mặt bích inox có cần bôi trơn không?

• Với van tay quay: nên bôi mỡ chịu nhiệt nhẹ ở ren trục và ổ dẫn hướng.
• Không bôi trơn vào bề mặt ghế – nêm.
• Khi bảo trì định kỳ, lau sạch bụi bẩn, sau đó tra mỡ mỏng để chống rỉ ty van.

11. Liên hệ tư vấn và mua van cổng mặt bích inox

Việc lựa chọn và lắp đặt van cổng mặt bích inox đòi hỏi sự am hiểu về tiêu chuẩn, vật liệu và điều kiện làm việc thực tế của hệ thống. Chính vì vậy, việc tìm đến đơn vị cung cấp uy tín – có năng lực kỹ thuật – có sản phẩm đạt chuẩn CO–CQ là yếu tố quyết định chất lượng và độ an toàn dài hạn.

11.1. Lợi thế của VANVNC

1. Nguồn hàng chính hãng, nhập khẩu trực tiếp
   - Tất cả sản phẩm van, ống và phụ kiện inox đều được nhập trực tiếp từ nhà máy, không qua trung gian, giúp đảm bảo giá cạnh tranh và chất lượng ổn định.
2. Đầy đủ giấy tờ CO – CQ
   - Mỗi sản phẩm đều đi kèm chứng chỉ xuất xứ (CO) và chứng nhận chất lượng (CQ), đáp ứng yêu cầu nghiệm thu, đấu thầu và kiểm định kỹ thuật.
3. Kho hàng quy mô lớn, đa dạng kích cỡ và tiêu chuẩn
   - Sẵn hàng DN15 – DN600, đầy đủ tiêu chuẩn JIS, BS, DIN, ANSI, đáp ứng nhanh tiến độ các công trình.
4. Tư vấn kỹ thuật chuyên sâu – đúng chuẩn kỹ sư
   - Đội ngũ kỹ thuật viên có kinh nghiệm thực tế, am hiểu các tiêu chuẩn mặt bích và mô-men siết, hỗ trợ khách hàng chọn đúng chủng loại, vật liệu và cấp áp phù hợp.
5. Đối tác tin cậy của các thương hiệu lớn
   - Habeco, Sabeco, Vinamilk, Cozy (Thế Hệ Mới), Dược Hoa Linh, IDP... là những đơn vị đang sử dụng sản phẩm và giải pháp kỹ thuật từ VANVNC, khẳng định uy tín và năng lực cung ứng.

11.2. Liên hệ ngay VANVNC để được hỗ trợ kỹ thuật và báo giá

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

• SĐT: 088.666.4291 (Ưu tiên liên hệ qua Zalo)

Đội ngũ kỹ thuật của VANVNC luôn sẵn sàng hỗ trợ đo đạc, tư vấn tiêu chuẩn mặt bích, lựa chọn vật liệu, và hướng dẫn lắp đặt đúng quy trình – giúp hệ thống vận hành ổn định, kín tuyệt đối và đạt tuổi thọ tối đa.